Aboriginal kunst

Kunst Kan opende in oktober 2019 haar deuren met een tentoonstelling van de Aboriginal kunstenaars Emily Kame Kngwarreye, Clifford Postsum Tjapaltjarri en Ronnie Tjampantinpa.

‘Emily Kame Kngwarreye, Clifford Postsum Tjapaltjarri en Ronnie Tjampantinpa horen in mijn optiek thuis in hetzelfde rijtje als Rembrandt en Michelangelo.’
– Oud-directeur Rijksmuseum Simon Levie

De Dreamtime

In den beginne is er niets. De aarde is plat, leeg en gehuld in duisternis. Het is er stil. Elke vorm van leven ligt nog sluimerend onder de aardkorst. Met uitzondering van de Rainbow Serpent, een enorm gevaarte samengesteld uit delen van verschillende dieren: het hoofd van een kangoeroe, de staart van een krokodil en het lichaam van een python, prachtig gedecoreerd met waterlelies, yam en wapperende ranken. Deze slang met levens gevende krachten glijdt over het oppervlak van het onvruchtbare land, zigzagt door de woestijn en laat zo sporen achter waarmee het landschap vorm krijgt en rivierbeddingen ontstaan. De Rainbow Serpent ziet dat het land dor en droog is en wekt de kikkers uit hun sluimer. Tijdens hun slaap hebben de kikkers zoveel water opgeslagen dat ze zich niet door de korst van de aarde kunnen persen. Daar weet de ongeduldige Rainbow Serpent wel wat op: ze kietelt de kikkers en terwijl ze bulderen van de lach, spuit het water uit hun mond. Het water vult de sporen in het zand en zo ontstaan rivieren en meren. Nu het land niet langer onvruchtbaar is, worden alle schepsel wakker en als ze zien hoe mooi alles is geworden, besluiten ze de Rainbow Serpent te volgen. Even later zit de taak van de Moeder van al het leven erop, het scheppen van de wereld heeft haar uitgeput. Ze krult zich op en valt in slaap.

Jukurrpa

Net als de verhalen uit de klassieke mythologie, vormen Dreamings voor de Aboriginals de basis van hun samenleving en het bewijs van hun bestaan. De mythes van de Dreamtime zijn een begin zonder einde. Het zijn verhalen of liederen over plaatsen, dieren, voedsel, seizoenen, initiaties of gebeurtenissen. Het religieuze leven van de Aboriginals is voornamelijk gefocust op de Jukurrpa, de Dreamings in Warlpiri een van de talen die in de woestijn worden gesproken.

Deze Dreamings gaan over de activiteiten en daden van scheppende voorouders zoals de Rainbow Serpent, de Lightning Men en de Wagilag Sisters. Deze scheppers zijn bovennatuurlijke wezens: ze kunnen zichzelf veranderen in planten, dieren, mensen en in rotsen, bergen, rivieren en andere vormen van land. De Australische woestijn met de uitgestrekte rotsachtige grond, die slechts in bepaalde seizoenen wordt onderbroken door een enkel waterstroompje, lijkt zo op het eerste gezicht vijandig en onvruchtbaar. Toch is dit schijnbaar lege landschap oversponnen met een web van voorouderlijke paden, waarover de bovennatuurlijke wezens trokken tijdens hun mythische reizen.

De symboliek in de schilderijen

Veel schilderijen zijn van bovenaf gezien een soort landkaart. Letterlijk en figuurlijk. Letterlijk omdat veel symbolen staan voor kenmerkende locaties in het landschap, met elkaar verbonden door mythische paden.

Vaker echter gaat het om een soort figuurlijke plattegrond waarop te lezen is hoe het land wordt ervaren en begrepen. Met oeroude, veelal van de voorvaderen geërfde, symbolen geven zij uiting aan hun band met het land en de Dreamings. Veel van deze symbolen zijn persoonsgebonden.

Het eigendomsrecht

De initiatierites bij de Aboriginals zijn voorbehouden aan mannen. Elke man die de rites van een bepaalde stam heeft doorlopen, mag zich ‘eigenaar’ noemen van een specifieke Dreaming. Daarnaast erven kinderen – direct of indirect – niet alleen de rechten en plichten van hun ouders ten opzichte van het land, ceremonies en Dreamings maar ook hun banden met de voorouderlijke en bovennatuurlijke wezens. Tegenwoordig verloopt deze overerving veelal langs de vaderlijke lijn. ‘Eigenaren’ hebben dus zowel rechten als plichten ten aanzien van ceremonies en Dreamings. Zo hebben zij het alleenrecht op het openbaren van bepaalde Dreamings in kunstuitingen, ze hebben als het ware het copyright in handen. Op deze manier controleren de Aboriginals de voorrechten van kunstenaars op bepaalde heilige motieven en religieuze thema’s. Bij de meeste Aboriginal ceremonieën worden vrouwen en kinderen niet toegelaten. Een van de plichten is dan ook de geheimhouding van bepaalde lichaamsschilderingen en specifieke ceremoniële tekens: deze motieven mogen niet gebruikt worden in schilderingen die voor iedereen toegankelijk zijn.

Alle Aboriginal schilderijen hebben een ding gemeen: ze geven blijk van een enorme uitdrukkingskracht die teruggaat tot de Dreamtime, de bijna mythische tijd van de voorouders. Compositie, kleurgebruik en “ritme” van de schilderijen staandaarbij garant voor het persoonlijke handschrift van de kunstenaars